Bij de meeste bedrijven liggen de grootste kansen om te verduurzamen in de waardeketen. Een duurzame waardeketen is essentieel voor het behalen van ESG-doelen en het voldoen aan CSRD-rapportageverplichtingen. Willen jullie dus écht impact maken? Dan kan je er niet omheen om je waardeketen goed onder de loep te nemen en samen met leveranciers en andere actoren te werken aan een duurzamere keten.
Voor CSRD-plichtige organisaties is het in kaart brengen van ESG-risico’s in de waardeketen zelfs verplicht. Dit geldt niet alleen voor directe leveranciers, maar voor de hele keten: van grondstof tot eindgebruiker. Maar hoe pak je dat aan? Hoe integreer je duurzaamheid in je inkoopproces en hoe rapporteer je hierover volgens de CSRD-vereisten?
In dit artikel, dat een korte samenvatting is van de handreiking die Empact voor Sdu heeft geschreven, leggen wij ons vijfstappenplan uit en ontdek je hoe je systematisch de ESG-prestaties van je waardeketen verbetert. Van het identificeren van duurzaamheidsrisico’s tot het implementeren van ESG-inkoopcriteria: we nemen je mee door het complete proces.
Wat is een waardeketen precies?
Waardeketen of “value chain” is een concept dat oorspronkelijk is bedacht door Michael Porter, om de positie van een organisatie in relatie tot een groter waardesysteem te duiden. Een waardeketen omvat (upstream) leveranciers en (downstream) klanten en eindgebruikers. Een waardeketen is dus als het ware een ketting van bedrijven die aan elkaar leveren en maakt het mogelijk de positie van een bedrijf ten opzichte van alle (indirecte) leveranciers en (indirecte) klanten weer te geven.
Voor Porter diende het concept om de concurrentiepositie van een bedrijf te bepalen, maar in de context van de CSRD en ESG gebruiken we het om bijvoorbeeld scope-3 impact in kaart brengen en te verbeteren. Wanneer jouw leveranciers immers verduurzamen, wordt jouw product duurzamer. Evenzo zullen je ESG-prestaties verbeteren wanneer klanten bij het gebruik van jouw producten bijvoorbeeld minder CO2 uitstoten.
Stap voor stap naar een duurzamere waardeketen
Bij Empact gebruiken we voor het rapporteren over waardeketens de beschrijving die hiervoor is opgesteld door de EFRAG, in lijn met wat de CSRD op dit moment van bedrijven verwacht. Om van rapporteren (stap 1 t/m 4) ook daadwerkelijk tot een verbetering te komen, dient er een extra stap gezet te worden: het maken van impact (stap 5).
Stap 1. Materialiteit analyseren en beoordelen
Om te bepalen op welke thema’s en onderwerpen binnen de keten gefocust moet worden, dient er allereerst een materialiteitsanalyse gemaakt te worden. Dit wel zeggen: onderzoeken welke thema’s relevant zijn, zowel qua impact op ESG-thema’s als op de financiële aspecten van de bedrijfsvoering. Hiervoor dient logischerwijs eerst de waardeketen op hoofdlijnen in kaart te worden gebracht. Vervolgens worden volgens het principe van due dilligence en in nauwe samenspraak met relevante stakeholders materiële thema’s bepaald en gevalideerd.
Stap 2. Waardeketen nauwkeurig in kaart brengen
Wanneer materiële thema’s zijn gevalideerd, kan er verder worden ingezoomd op de waardeketen. In deze fase worden alle leveranciers, klanten en overige relaties (actoren) in kaart gebracht. In het kader van de CSRD hoeft dit alleen gedaan te worden met actoren rondom materiële thema’s, maar om kansen optimaal te benutten kan ook gekozen worden voor een volledig overzicht.
Met name voor grote bedrijven kan het een flinke uitdaging zijn om alle actoren in kaart te brengen, zeker wanneer ook gekeken gaat worden naar TIER 2 (bijvoorbeeld: leveranciers van leveranciers) en TIER 3 (leveranciers van leveranciers van leveranciers). Een stakeholder identificatie- en mapping tool kan dan assisteren om een begin te maken van het in kaart brengen van een aantal relevante actoren in de waardeketen.
Stap 3. Data analyse
Vervolgens wordt per actor data verzameld op het gebied van de in stap 1 bepaalde materiële thema’s. Denk aan de CO2-uitstoot van een bedrijf, werkomstandigheden en (drink-)watergebruik. Een uitdaging hierbij is dat dat data van buiten de eigen organisatiegrenzen doorgaans een beperkte mate van betrouwbaarheid kent. Financiële data met betrekking tot kosten van inkoop, opbrengsten en cashflow zijn vaak goed voorhanden, maar dit geldt in veel mindere mate voor CO2-uitstoot en sociale aspecten.
Daarom wordt hier binnen de wettelijke rapportagestandaarden ook rekening mee gehouden. Wanneer een onderneming, ondanks redelijke inspanningen, informatie over de upstream- en downstream waardeketen niet kan verzamelen, maakt zij een schatting van de te rapporteren informatie aan de hand van alle redelijke en gefundeerde informatie die beschikbaar is. Te denken valt aan data uit indirecte bronnen, data over sectorgemiddelden, analyses van steekproeven en marktdata.
Stap 4. Rapporteren over de waardeketen
Na het verzamelen van data met betrekking tot alle materiële actoren rondom materiële thema’s, dient deze data gerapporteerd te worden. Dit gebeurt volgens de in de CSRD gestelde eisen en richtlijnen. Enkele eisen die de CSRD aan een waardeketenrapport stelt:
- In de beschrijving van de materialiteitstoets dient duidelijk toegelicht te worden hoe thema’s gerelateerd aan de gehele waardeketen zijn geïdentificeerd, beoordeeld en geprioriteerd.
- De waardeketen (upstream en downstream) dient beschreven te worden, evenals de positie van de organisatie hierin en de meest belangrijke actoren.
- Er is een overzicht gemaakt van ingekochte materialen en producten.
- De kwalitatieve datapunten betreffende de waardeketen worden toegelicht.
- De kwantitatieve data punten betreffende de waardeketen worden toegelicht.
Stap 5. Impact maken
Na het maken van een rapport dat aan alle wettelijke eisen voldoet, zou je het in een la kunnen leggen en weer verder gaan met je dag. Maar dat is natuurlijk niet waar het om gaat. Wij zijn niet met Empact begonnen om rapporten te schrijven, maar om impact te maken. Oftewel: het verbeteren van ESG-prestaties. En met een waardeketenrapport heb je een prachtige basis in handen om daar nu werk van te maken.
Om hiermee te beginnen is het doorgaans waardevol om een plan te maken om meer (betrouwbare) data te verzamelen rondom ESG-thema’s. Vaak is dit een sectoraal vraagstuk en kan het samenwerken met andere actoren in de keten waardevol blijken. Er zijn tal van initiatieven waarbij concurrenten, leveranciers en klanten binnen een sector gezamenlijk aan de slag gaan. Bijvoorbeeld rondom (edel-) metalen, kleding en energie. Kijk ter inspiratie op: https://www.imvoconvenanten.nl/nl.
Vervolgens zijn er vier oplossingsrichtingen voor het verbeteren van de ESG prestaties in de upstream waardeketen (ofwel de supply chain):
- Direct door de eigen organisatie
- Door het onderdeel te maken van de overeenkomst met de leveranciers
- Collectief door bijvoorbeeld sectorale samenwerkingen
- Door een wereldwijde aanpak, zoals Round Table Sustainable Palm Oil.
Ook impact maken met jullie waardeketen?
Meer weten over het ontwikkelen het in kaart brengen van de waardeketen? Kijk dan ook eens op https://www.sdu.nl/shop/jes-knowledge.html voor een verdere verdieping over dit onderwerp. Of wil je meer informatie over hoe wij van Empact jullie kunnen helpen met het benutten van kansen in de waardeketen? Kijk dan ook eens hier voor meer informatie of neem vandaag nog contact op.
Veelgestelde vragen
Wat is het verschil tussen een waardeketen en supply chain?
Een waardeketen omvat de complete stroom van activiteiten die waarde toevoegen aan een product of dienst, van grondstof tot eindgebruiker. Dit includeert zowel upstream (leveranciers) als downstream (klanten) activiteiten. Een supply chain focust zich vooral op de fysieke stroom van goederen en grondstoffen van leveranciers naar het bedrijf. Voor duurzaamheid en CSRD-rapportage is de bredere waardeketen-benadering essentieel, omdat ook de gebruiksfase en end-of-life impact meegenomen moet worden.
Hoe breng ik ESG-risico’s in mijn waardeketen in kaart?
Start met een materialiteitsanalyse om te bepalen welke duurzaamheidsthema’s het meest relevant zijn voor je sector. Identificeer vervolgens per ketenschakel waar de grootste ESG-impact zit: denk aan CO2-uitstoot, watergebruik, arbeidsomstandigheden en biodiversiteitsverlies. Gebruik sectorspecifieke databases, vraag data op bij leveranciers via vragenlijsten, en werk waar nodig met schattingen op basis van sectorgemiddelden. Voor CSRD-rapportage moet je kunnen onderbouwen hoe je tot deze inzichten bent gekomen.
Wat moet ik rapporteren over mijn waardeketen volgens de CSRD?
De CSRD vereist dat je rapporteert over materiële duurzaamheidsthema’s in je hele waardeketen. Dit betekent: een beschrijving van je waardeketen inclusief belangrijkste actoren, kwantitatieve data over materiële impacts (zoals scope 3 emissies), je due diligence proces, en genomen maatregelen om negatieve impacts te verminderen. Je moet zowel upstream (leveranciers) als downstream (productgebruik en -verwerking) impacts meenemen.
Welke ESG-eisen kan ik aan leveranciers stellen?
Begin met basis ESG-eisen zoals naleving van internationale arbeidsnormen, anti-corruptiebeleid en milieuwetgeving. Voor strategische leveranciers kun je verder gaan: vraag om CO2-reductiedoelstellingen, certificeringen (zoals ISO 14001), transparantie over hun eigen toeleveringsketen, en deelname aan duurzaamheidsinitiatieven. Maak ESG-prestaties onderdeel van je leveranciersselectie en evaluatie. Belangrijk: bied ook ondersteuning aan leveranciers om te verbeteren.
Hoe integreer ik duurzaamheid in mijn inkoopproces?
Duurzaam inkopen begint met het opstellen van ESG-criteria voor verschillende productcategorieën. Integreer deze in je aanbestedingsdocumenten en weeg duurzaamheid mee in je gunningscriteria (bijvoorbeeld 20-30% van de totaalscore). Train je inkopers in ESG-thema’s, werk samen met leveranciers aan verbeterplannen, en monitor voortgang met KPI’s. Overweeg ook innovatieve samenwerkingsvormen zoals lange-termijn partnerschappen voor duurzame innovatie.
Hoe kan ik scope 3 emissies in mijn waardeketen verminderen?
Scope 3 emissiereductie vraagt om samenwerking in de keten. Start met het in kaart brengen van je grootste emissiebronnen (vaak inkoop, transport en productgebruik). Stel reductiedoelen samen met leveranciers, stimuleer het gebruik van hernieuwbare energie, optimaliseer transport en logistiek, en ontwerp producten voor langere levensduur en recycling. Overweeg ook het aanpassen van je leveranciersportfolio richting koplopers op klimaatgebied.