Binnen de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) speelt het concept van dubbele materialiteit een cruciale rol. Bedrijven die op basis van de CSRD moeten rapporteren over hun ESG-prestaties, zijn verplicht een dubbele materialiteitsanalyse uit te voeren. Met deze analyse bepaal je welke onderwerpen en thema’s wel en niet relevant zijn om over te rapporteren. Het klinkt complex, maar het concept is eigenlijk heel logisch. In dit artikel leggen we uit wat dubbele materialiteit precies inhoudt, hoe je een materialiteitsmatrix opstelt en geven we praktische tips en voorbeelden om zelf aan de slag te gaan.
Wat is dubbele materialiteit precies?
Het begrip dubbele materialiteit vormt het fundament van de CSRD. Dubbele materialiteit klinkt ingewikkeld, maar het is eenvoudiger dan je denkt. Materieel betekent hier namelijk relevant. Een ESG-thema of duurzaamheidthema is dus materieel voor een organisatie, wanneer het relevant is voor die organisatie en haar stakeholders. Om vervolgens te kunnen bepalen of een thema relevant is, wordt het vanuit twee perspectieven geanalyseerd. En daarom heet het dus ‘dubbele materialiteit’: vanuit een impactperspectief en vanuit een financieel perspectief. Is een thema vanuit één of beide perspectieven relevant? Dan doorstaat het de dubbele materialiteitstoets en moet er volgens de CSRD over gerapporteerd worden.
Impactmaterialiteit: de inside-out benadering
Een onderwerp of thema is impactmaterieel wanneer het een positieve of negatieve impact heeft op mens en milieu. Dit gaat over hoe jouw bedrijfsactiviteiten de wereld om je heen beïnvloeden. Denk aan leveranciers in de toeleveringsketen die mensenrechten schenden, de CO2-uitstoot van je productieprocessen, of juist de positieve bijdrage die je producten leveren aan een duurzamere wereld. Het gaat hierbij om zowel actuele als potentiële impact, op korte, middellange en lange termijn.
Financiële materialiteit: de outside-in benadering
Een onderwerp of thema is materieel vanuit financieel oogpunt wanneer het een positieve of negatieve invloed heeft of kan hebben op de financiële prestaties van het bedrijf. Hierbij kijk je naar hoe ESG-thema’s jouw organisatie beïnvloeden: kosten, inkomsten, assets en toegang tot kapitaalmarkten. Denk aan kostenreducties als gevolg van betere energieprestaties, nieuwe CO2-heffingen die je kosten verhogen, overstromingsrisico’s door klimaatverandering, of kansen voor de ontwikkeling van circulaire producten.
Waarom is dubbele materialiteit zo belangrijk binnen de CSRD?
Dubbele materialiteit is essentieel binnen de CSRD, omdat het richting geeft aan de gehele duurzaamheidsanalyse en uiteindelijk dus ook aan de rapportage hierover. Door te beginnen met een grondige analyse van wat wel en niet belangrijk is voor een organisatie, wordt geborgd dat de organisatie zich in het vervolg van de analyse ook daadwerkelijk focust op de zaken die de meeste impact hebben op de organisatie zelf, haar stakeholders en de planeet.
Ook zorgt de analyse voor meer transparantie en een betere besluitvorming in de toekomst. Een grondige analyse van de waardeketen geeft bijvoorbeeld handvaten voor strategische keuzes op het gebied van de keuze voor leveranciers. En wanneer de financiële risico’s goed in kaart worden gebracht, kan actief gestuurd worden op het vermijden van deze risico’s en het vergroten van de bedrijfswaarde. Het wordt daarmee niet alleen een compliance-exercitie, maar een strategisch instrument dat echte waarde toevoegt aan je organisatie.
Ook de AFM benadrukt het belang van een transparante en goed onderbouwde dubbele materialiteitsanalyse. De toezichthouder ziet dit als de hoeksteen voor goede duurzaamheidsrapportage en beoordeelt vanaf boekjaar 2024 hoe bedrijven hiermee omgaan.
Hoe maak je een materialiteitsmatrix? Het complete stappenplan
De CSRD geeft zelf geen specifieke voorschriften met betrekking tot het uitvoeren van een dubbele materialiteitstoets. Het idee hierachter is dat elke organisatie uniek is. Wel stelt de European Financial Reporting Advisory Group (EFRAG) voorwaarden aan de analyse, zoals de voorwaarde dat alle mogelijk voor een organisatie relevante thema’s geanalyseerd moeten worden. Op basis van de EFRAG-richtlijnen, de AFM-navigatiepunten en onze ervaring bij Empact hebben we het proces uitgewerkt in acht concrete stappen:
Stap 1: Identificatie van alle mogelijke ESG-thema’s
Een dubbele materialiteitsanalyse begint met het maken van een longlist met alle mogelijke thema’s, risico’s en kansen op het gebied van ESG. Een goede start zijn de thema’s, datapunten en sectorspecifieke onderwerpen zoals beschreven in de European Sustainability Reporting Standards (ESRS). Betrek hierbij ook interne experts uit verschillende afdelingen, benchmarks van vergelijkbare organisaties en sectorspecifieke richtlijnen. Het is cruciaal om de thema’s scherp te definiëren: wat betekent klimaatverandering in de context van jouw bedrijf? Gaat dat over jouw eigen uitstoot, of juist meer om risico’s en kansen? Speelt het binnen jouw Nederlandse vestigingen, of juist in jouw productieketen?
Stap 2: Grondige beoordeling van elk thema
Vervolgens worden alle in stap 1 benoemde thema’s grondig geëvalueerd, zowel uit financieel als uit impact-oogpunt. Hiervoor wordt het proces van due diligence toegepast en worden alle thema’s beoordeeld op basis van zowel kwalitatieve als kwantitatieve criteria. Bij impactbeoordeling kijk je naar schaal, scope, waarschijnlijkheid en Corrigeerbaarheid van de impact. Bij financiële beoordeling evalueer je het effect op kosten, omzet, assets en toegang tot kapitaal. Belangrijk is dat je hierbij ook rekening houdt met verschillende tijdshorizonten: korte, middellange en lange termijn.
Stap 3: Prioritering en visualisatie in een materialiteitsmatrix
Na het uitvoeren van de analyse uit stap 2 worden alle resultaten samengevoegd, om eventuele overlappingen en verbanden aan het licht te laten komen. Vervolgens worden deze thema’s gerangschikt en gevisualiseerd in een materialiteitsmatrix. Op de ene as staat de mate van impactmaterialiteit en op de andere de mate van financiële materialiteit. Het voordeel van deze matrix is dat je in één oogopslag duidelijk hebt hoe de thema’s verdeeld zijn. Bepaal ook duidelijke drempelwaarden waarboven thema’s als materieel worden beschouwd.
Stap 4: Review door stakeholders
Het is cruciaal om de resultaten te laten valideren door collega’s en externe experts en stakeholders. Dit zorgt voor een meer holistische benadering en een organisatiebrede ondersteuning van het proces. De AFM benadrukt het belang van een gedegen stakeholderdialoog. Zorg ervoor dat je zowel interne stakeholders (medewerkers, management) als externe stakeholders (klanten, leveranciers, investeerders, NGO’s) betrekt. Documenteer wie je hebt gesproken, waarom, en hoe hun input is verwerkt.
Stap 5: Goedkeuring door het bestuur
Na de validatie door interne en externe stakeholders begint het proces om goedkeuring te verkrijgen van de Directie en eventueel de Raad van Bestuur, Raad van Commissarissen en/of de Raad van Toezicht. Dit is essentieel omdat strategische doelen en veranderingen alleen op directieniveau kunnen worden bepaald. Zorg voor een heldere presentatie waarin de methodologie, belangrijkste bevindingen en implicaties voor de strategie duidelijk worden gepresenteerd.
Stap 6: Validatie door de accountant
Na de goedkeuring van de Directie dient de materialiteitsanalyse te worden gecontroleerd door een accountant. Dit biedt ook kansen om feedback en verbeterpunten te verzamelen. Het is verstandig om de accountant al vroeg in het proces te betrekken. Als de accountant namelijk pas later concludeert dat ook over andere thema’s gerapporteerd zou moeten worden, is het lastig om die informatie nog op te nemen in het jaarverslag.
Stap 7: Beheer en jaarlijkse actualisatie
Ontwikkel een plan voor het beheren van de materiële perspectieven, zodat het ieder jaar herzien kan worden. De materialiteitsanalyse is geen statisch document maar moet dynamisch meebewegen met veranderingen in je bedrijf, sector en regelgeving. Plan jaarlijks een evaluatie waarbij je beoordeelt of de analyse nog actueel is.
Stap 8: Rapporteren over de materiële thema’s
Als laatste stap dient over de materialiteitsanalyse gerapporteerd te worden. In de eerste plaats over hoe de dubbele materialiteitstoets heeft plaatsgevonden (het proces), maar uiteraard ook over de uitkomsten (volgens ESRS 2: SBM-3 en IRO-2). Beschrijf transparant je methodologie, betrokken stakeholders, gebruikte drempelwaarden en de resultaten.
Voorbeelden van dubbele materialiteitsanalyses
Philips: pionier met dubbele materialiteit
Philips is een van de Nederlandse ondernemingen die al vroeg een dubbele materialiteitstoets heeft uitgevoerd. In hun jaarverslag hebben zij de dubbele materialiteitstoets toegepast op hun onderneming. Het is interessant om dit rapport te bestuderen, omdat het inzicht geeft in hoe de dubbele materialiteitstoets in de praktijk kan worden uitgevoerd.
Identificeren van ESG-thema’s en prioritering
Philips moet vaststellen welke onderwerpen op het gebied van Environment, Social en Governance de grootste impact hebben op de onderneming zelf en het meest van belang zijn voor de stakeholders in de waardeketen. Het identificeren van deze onderwerpen doet Philips door middel van een multistakeholderproces. De stakeholders waar Philips een dialoog mee voert zijn klanten, leveranciers, investeerders, werknemers, peerorganisaties, sociale partners, toezichthouders, NGO’s en academici.
Naast de dialoog met de stakeholders maakt Philips gebruik van diverse andere bronnen (zoals GRI-standaarden en de media) en heeft het veel informatie verzameld door middel van een AI-based applicatie om ESG-onderwerpen vast te stellen. De prioriteit van de onderwerpen is vervolgens vastgesteld door een enquête te sturen naar een grote en diverse groep stakeholders en de uitkomst hiervan te combineren met input vanuit de applicatie.
Een sterk voorbeeld van een materialiteitsmatrix
In de materialiteitsmatrix is te zien hoe de activiteiten van Philips zijn gerangschikt op materialiteit. Op de y-as de impact op stakeholders, op de x-as de impact op de onderneming zelf. Het resultaat: een heldere visualisatie waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen thema’s met lage, gemiddelde en hoge materialiteit. De conclusie van Philips is dat de dubbele materialiteitstoets niet heeft geleid tot significante wijzigingen in de geïdentificeerde materiële onderwerpen ten opzichte van hun eerdere analyses.
Financiële materialiteitstoets
Vervolgens heeft Philips ervoor gekozen om ook een financiële materialiteitstoets uit te voeren. Aangezien deze toets nog geen verplichting is, heeft Philips ervoor gekozen om enkel de bovenstaande activiteiten met gemiddelde en hoge materialiteit aan deze toets te onderwerpen. Het resultaat van deze dubbele materialiteitstoets is hieronder weergegeven.
CBS: overheidsorganisatie als koploper
Het Centraal Bureau voor de Statistiek publiceert als eerste overheidsorganisatie in Nederland een op de CSRD gebaseerd duurzaamheidsverslag, nog voordat dit verplicht is. Empact heeft het CBS ondersteund bij dit traject. Het CBS toont aan dat een grondige materialiteitsanalyse leidt tot concrete resultaten: een CO₂-reductie van 73% ten opzichte van 2019 en 88% hernieuwbaar energieverbruik. Hun aanpak laat zien hoe je van analyse naar actie komt.
Andere sectoren en bedrijven
Steeds meer Nederlandse bedrijven voeren nu hun dubbele materialiteitsanalyse uit. In ons overzicht van sterke CSRD-rapportages vind je voorbeelden van ABN AMRO (financiële sector), VodafoneZiggo (telecom), Ahold Delhaize (retail) en NS (transport). Elk bedrijf heeft zijn eigen aanpak, maar allen tonen aan dat een gedegen materialiteitsanalyse de basis vormt voor effectieve duurzaamheidsrapportage.
Impact van het Omnibus-voorstel op dubbele materialiteit
Sinds februari 2025 geldt het Omnibus-voorstel dat de CSRD beperkt tot ondernemingen met meer dan 1000 werknemers. Ongeveer 80% van de eerder CSRD-plichtige bedrijven valt nu buiten de verplichting. Het principe van dubbele materialiteit blijft echter intact en grote bedrijven zullen waarschijnlijk nog steeds informatie vragen van hun leveranciers.
De ESRS-standaarden worden vereenvoudigd met minder verplichte datapunten, maar de kern blijft overeind. Dit maakt een strategische aanpak van je materialiteitsanalyse des te belangrijker: focus op wat echt relevant is voor je organisatie. Ook voor bedrijven die vrijwillig kiezen voor CSRD-rapportage blijft de materialiteitsanalyse een waardevol strategisch instrument.
Materiële thema’s: waar focus je op?
De ESRS-standaarden bevatten potentiële materiële thema’s verdeeld over Environment (klimaat, vervuiling, water, biodiversiteit, circulariteit), Social (werknemers, waardeketen, gemeenschappen, consumenten) en Governance (bedrijfsethiek, lobbying, anti-corruptie). Niet alles is voor jouw organisatie materieel. Een chemisch bedrijf heeft andere prioriteiten dan een IT-dienstverlener. De materialiteitsanalyse bepaalt wat voor jou relevant is.
Praktische tips voor een succesvolle analyse
De AFM publiceerde in juli 2024 tien navigatiepunten voor een goede dubbele materialiteitsanalyse. Gecombineerd met onze ervaring bij Empact komen we tot deze essentiële tips:
- Begin op tijd: reken op een doorlooptijd van 3 tot 6 maanden voor de analyse.
- Stel een multidisciplinair projectteam samen: dit zorgt voor een compleet beeld en breed draagvlak.
- Wees transparant: leg helder uit welke methodologie en bronnen je gebruikt en hoe stakeholders zijn betrokken.
- Documenteer zorgvuldig: zorg voor een volledige onderbouwing ten behoeve van de accountantscontrole.
- Maak het concreet: vertaal abstracte begrippen naar meetbare thema’s die relevant zijn voor jouw organisatie.
Belangrijke aandachtspunten:
- Geef de relatie weer tussen due diligence en materialiteit.
- Behandel de analyse als een levend document dat jaarlijks wordt geactualiseerd.
- Richt je op de kwaliteit van stakeholderinput boven de kwantiteit.
- Gebruik sectorspecifieke guidance waar beschikbaar, maar blijf kritisch kijken naar de toepasbaarheid voor jouw situatie.
Van analyse naar actie
Een materialiteitsanalyse is het startpunt, niet het eindpunt. De uitkomsten vormen de basis voor je ESG-strategie en bepalen waar je middelen op inzet. Het geeft inzicht in waar je de grootste impact kunt maken en waar risico’s en kansen liggen. Bij Empact helpen we je deze inzichten te vertalen naar concrete doelen, KPI’s en implementatieplannen. Zo wordt de CSRD een springplank naar betekenisvolle verandering.
Wil je aan de slag met jouw dubbele materialiteitsanalyse? Neem contact op voor een gesprek over hoe wij jouw organisatie kunnen ondersteunen bij dit belangrijke traject.